Workshop
वर्क शॉप सुरक्षा नियम :-
१] वर्क शॉप नेहमी स्वच्छ आणि नीटनेटके ठेवावे .
२] वर्क शॉप मध्ये प्रवेश करताना सुरक्षे बद्धल सांगितलेल्या
निमावलीचा अवलंब करावा .
३] वर्क शॉप मध्ये काम करताना सुरक्ष साधनांचा वापर करावा .
४] सर्वानी सेफ्टी शूज घातलेले असावेत आप्रोन किंवा boilersaite
घालावा .
५] हातामध्ये हातमोजे घातलेले असावेत .
६] गरम वस्तू पकडण्यासाठी पकडीचा उपयोग करावा . तसेच
उष्णतारोधक हातमोजे वापरावेत .
७] डोळ्यांवर सेफ्टी चष्मा लावलेला असावा .
८] मशीन चालू करताना प्रथम तिचे oil लेवल चेक करावे . तसेच
ग्रिसींग व oiling करून घ्यावे .
९] मशीन चालू असताना त्यावर झुकू नका .
१०] आग विझवण्यासाठी अग्नी नियमावलीचा वापर करावा .
११] एखादी मशीन चालवताना एखादा धोका निर्माण झाल्यास त्वरित
मुख्य स्वीच बंद करा व वरिष्ठाना कळवा .
१२] धोकादायक तसेच खराब झालेल्या किंवा तुटलेल्या साधनांची
माहिती त्वरित वरिष्ठना कळवा .
13] raw मटेरिअलचे scrap तुकडे वर्क शॉप मध्ये इतरच फेकू नका .
त्यासाठी ठरवून दिलेल्या कुंड्यांचा वापर करा .
१४] वर्क शॉपच्या सर्व खिडक्या शक्य असेल तर उघड्या ठेवून हवा
खेळती राहील . याची काळजी घ्या .
१५] सर्व मशीन व्यवस्थित वंगण केलेल्या असाव्यात .
१६] वर्क शॉप मध्ये floor नेहमी स्वच्छ ठेवावा . oil सांडू नये .
सांडले असल्यास त्वरित साफ करावे .
१७] घेतलेल्या tools घेताना चांगले असल्याची खात्री करून मगच
घ्यावे .
१८] वर्क शॉप मध्ये मस्ती करू नये . तसेच आपला दुसऱ्याला त्रास होणार नाही . याची खात्री करून घ्यावी .
१९] काम करत असताना विनाकारण तिथे थांबू नये . फक्त ऑपरेटर आणि हेल्पर थांबतील .
२०] घेतलेल्या वस्तू व साधने इतरच फेकू नका .
Practical No:- 2
२] साहित्य साधनांची ओळख ....
१] पत्रा बेडिंग मशीन :-
या मशीनचा उपयोग पत्रा बेंड करण्यासाठी किंवा
वाकवण्यासाठी केला जातो . याची किंमत साधारण पणे ४५,०००रु आहे. ही खूप मोठी मशीन असते या मशीनला आपण हताने उचलू शकत नाही .
२] पत्रा स्पॉट वेल्डींग मशीन :- पत्रा स्पॉट मशीनचा वापर दोन वस्तू जोडण्यासाठी होतो.मशीनमध्ये दोन बाजूअसतात.त्या जोडून या मध्ये पत्रा घेऊन वेल्डींग म्हणतात.त्यामुळे पत्रा एकमेकाला चिकटून राहतो .
३] ड्रिल मशीन :- ड्रिल मशीनचा वापर आपण पत्रा लाकूड याला होल पाडण्यासाठी करतो . या मध्ये जे बिट वापरतात ते १२mm असते . या मशीनमध्ये मशीनचे दोन प्रकार असतात एक म्हणजे पिलर ड्रिल मशीन आणि दुसरी साधी ड्रिल मशीन होय .
४] लेंथ मशीन :- लेंथ मशीनचा वापर हा आकार देण्यासाठी करतात व त्यामध्ये लोखंडाला आकार देता येतो . या मशीनवर लाकडापासून व लोखंडापासून वेगवेगळी डिझाईन बनवता येते याची किंमत १,१०,०००रु आहे .
वेल्डींग मशीन :- या मशीनचा उपयोग दोन वस्तू जोडण्यासाठी केला जातो . जसे कि पत्रा ,पाईप ,अँगल ,यांना जोडण्यासाठी केला जातो . वेल्डिंग मशीन वापरणे खूप अवघड असते . वेल्डींग मशीनचे विविध प्रकार आहेत वेल्डींग म्हणजे दोन समान धातू घेऊन त्याच धातूचे मटेरियल त्या धातूवर वितळवणे .
ग्राईंडर मशीन :- ग्राईंडींग मशीनचा उपयोग आपण ज्यावेळी वेल्डींग
करतो त्यावेळी ओबड -धोबड झालेले मटेरियल काढण्यासाठी होतो .
ग्राईंडरने आपण विविध ठिकाणी ग्राईंड करून सपाट करून विविध वस्तूंना विविध आकार देऊन ती जागा क्लिन करतो .
Practical No:- 3
३] मापनमापनाच्या दोन पद्धती आहेत त्या आपण पाहूया
ब्रिटिश पद्धती :- इंच ,फूट ,कोस ,मैल ,पांड ,परस , डझन ,मन ,पायली , तोळा ,
मेट्रिक पद्धती :-सेंटीमीटर,मीटर,किलोमीटर,किलो ग्रॅम, एकर,गुंठा,टन,
मायक्रॉन , टन , लिटर ......
१२ इंच =१फूट
१ इंच =२.५ सेंटीमीटर
१मण =४०किलो
१क्विटन =१००किलो
१टन =१०००किलो
१आधुली =१/२किलो
१पायली =५किलो
१डझन =१२नग
१खंडी =२०नग
३.३फूट =१ मीटर
३०सेंटीमीटर =१फूट
१फूट =३००[mm ] मिली मीटर
१मी =३९इंच
१सेंटीमीटर =१०मिली मीटर
१००सेंटीमीटर =१मीटर
१०००मीटर =१किलो मीटर
१किलो =१००ग्रॅम
१लिटर =१०००मिली लिटर
४०गुंठे =१एकर
अडीच एकर =१हेकटर
४०००मीटर स्क्वेअर =१एकर
१०८९स्क्वेअर फूट =१गुंठा
इंचाचे फूट करतेवेळी त्याला १२ने भागावे लागते .
फुटाचे इंच करतेवेळी १२ने गुणावे लागते .
सेंटिमीटरचे मीटर करताना १००ने भागावे लागते .
मिली मीटरचे सेंटीमीटरचे मध्ये करताना १०ने भागावे .
किलो मीटरचे मीटर करताना १०००गुणावे लागते .
मीटरचे किलो मीटर करताना १०००ने भागावे लागते .
सेंटीमीटरचे इंच करताना २. ५ने भागणे .
इंचाचे सेंटीमीटर करताना २. ५ने गुणावे लागते .
मीटरचे फूट करताना ३. ३ने गुणावे लागते .
फुटाचे मीटर करताना ३. ३ने भागावे लागते .
फुटाचे मीटर करताना ३. ३ने भागावे लागते .
फुटाचे सेंटीमीटर करताना ३०ने गुणावे लागते .
सेंटीमीटरचे फूट करताना ३०ने भागावे लागते .
मीटरचे मिली मीटर करताना १०००ने भागावे लागते .
मिली मीटरचे मीटर करताना १०००ने गुणावे .
१ब्रास =लांबी *रुंदी *उंची
१ब्रास =लांबी *रुंदी *उंची
/१००
१ ब्रास =१००घनफूट
प्रॅक्टिकल झाल्यानंतर मी वर्कशॉप मोजले त्याची मापे फूट ,मीटर आणि किलोमीटर मध्ये पुढील प्रमाणे :
पुढील बाजू मागील बाजू
फूट =७२फूट ५इंच फूट =७२फूट ५इंच
मीटर =२२मीटर मिटर =२२मीटर
किलोमीटर =०. ०२२किलोमीटर किलोमीटर =०. २२किलोमीटर
उत्तरेकडील बाजू दक्षिणेकडील बाजू
उत्तरेकडील बाजू दक्षिणेकडील बाजू
फूट =८३फूट ३इंच फूट =८३फूट ३इंच
मीटर =२५मीटर ३६सेंटीमीटर मीटर =२५मीटर ३सेंटीमीटर
किलोमीटर =०. ०२५किलोमीटर किलोमीटर =०. २५किलोमीटर
*वर्कशॉपची पुढील व मागील बाजू समान होती .
*वर्कशॉपची पुढील व मागील बाजू समान होती .
*वर्कशॉपची दक्षिणेकडील व उत्तरेकडील बाजू समान होती .
म्हणजेच वर्कशॉपच्या समोरासमोरील बाजू समान आहेत .
Practical No:- 4
४] वेल्डिंग .....
वेल्डिंग म्हणजे :-
वेल्डिंग म्हणजे दोन समान धातू घेऊन त्याच धातूचे मटेरियल त्याच धातूवर वितळणे म्हणजे वेल्डिंग होय .
वेल्डिंग मध्ये वेल्डिंग करताना ज्याप्रकारचे मटेरियल आहे त्याच प्रकारचा रॉड वापरावा .
वेल्डिंग मशीनमध्ये व्होल्टेज कमी करून करंट वाढवलेला असतो स्टेपअप स्टेपडाऊन ट्रान्सफार्मर वापरलेला असतो .
रॉड पकडतो तो होल्डर केबल अर्थिंग केबल एका मशीनला दोन होल्डर जोडता येतात .
वेल्डिंग रोडच्या वरतीलावलेल्या पावडरला फ्लक्स म्हणतात :-
फ्लक्स कावोलिन नावाच्या धातूपासून बनते . स्टार्च , चॉक ,डी ऑक्सिजन ,यापासून फ्लक्स बनते.
आता आपण ज्या वस्तूंपासून फ्लक्स बनतो त्यांचे कार्य पाहूया .
कावोलिनचे कार्य :-
बायडरचे काम करणे . चिटकून धरणे .
स्टार्च खडू किंवा चुन्याचे कार्य :-
गॅस तयार करणे .
वेल्डिंग आपण ज्या ठिकाणी करतो .
त्या ठिकाणी हवेचा संपर्क येऊन देणे .
रॉडच्या विविध कंपन्या आहेत . जशी कंपनी बदलते तसा रॉडमध्ये फरक
असतो .
गेज
|
जाडी रोड
|
लांबी
|
पीस
|
व्होल्टेज
|
१२
|
२.५mm
|
350mm
|
125
|
11-125
|
१०
|
3.15mm
|
350-3450mm
|
90
|
90-130
|
८
|
4.50mm
|
350-450mm
|
60
|
140-190
|
६
|
5mm
|
450mm
|
40
|
170-230
|
जसे जसे गेज कमी होतात तसे तसे रोडची जाडी वाढते व रोडची जाडी वाढेल तसे गेज कमी होत जातात .
Practical No:- 5
५] विटांच्या रचना अभ्यासणे ......
बांधकाम करताना एका विशिष्ट पद्धतीने तयार करण्यासाठी विविध आकाराच्या विटा वापरण्यासाठी त्या विटांचे बांधकामाचे पाच प्रकार आहे. ते प्रकार पुढील प्रमाणे :
स्ट्रेचर बॉंड :-
या बॉंडमध्ये आपण विटेची समोरून पाहताना फक्त रुंदी आणि इंची पाहू शकतो .
हेडर बॉंड :-
या बॉंडमध्ये आपण विटांची समोरून पहाताना फक्त रुंदी आणि उंची पाहू शकतो .
इंग्लिश बॉंड :-
या इंग्लिश बॉंडमध्ये आपण एक थर स्ट्रेचर सारखा आणि दुसरा थर हिडर बॉंड वापरतो . त्यास इंग्लिश बॉंड असे म्हणतात .
फ्लेमिश बॉंड :-
या बॉंड मध्ये आपण एक वीट स्ट्रेचर बॉंड व एक वीट हिडर बॉंड वापरतो . त्या बांधकामामुळे आपली भिंत अतिशय मजबूत करू शकतो .
रॅप -ट्रॅप बॉंड :-
बांधकामामध्ये आपण विटा उभ्या ठेऊन बांधकाम करतो . ह्या बांधकामामध्ये विटेच्या मध्ये फट असते . या फटीत बाहेरील हवा आत व आतील हवा बाहेर येते जाते . म्हणून याला रॅप -ट्रॅप असे म्हणतात.
Practical No:- 6
६]बाधंकाम ....विटेला ३बाजू असतात :-
१] स्ट्रेचर बाजू
२] हेडर बाजू
३] फ्रॉग बाजू
विट बांधकाम करतेवेळी पाण्यात भिजवून घेतली जाते कारण आपण जो सिमेंट आणि वाळूचा माल बनवतो . त्यातील पाणी विटा शोषून घेतात .
बांधकामास व प्लॅस्टरला वापरले जाणारे प्रमाण आपण पाहूया :-
बांधकामास १/६म्हणजे :- १घमेले सिमेंट ६घमेले वाळू
.
प्लॅस्टरला १/३म्हणजे :- १घमेले सिमेंट ३घमेले वाळू .
* वाळू आणि सिमेंट मिक्स झाल्यास मॉन्टर तयार होतो .
* खडी -वाळू -सिमेंट मिक्स झाल्यास कँकीट तयार होतो .
*बाधंकामाला पाणी :-
पाणी मारण्याला क्विरिंग असे म्हणतात .
* बाधंकामाला २१दिवस पाणी मारावे लागते .
स्पिरिट लेवल :- ज्या वेळी आपण बाधंकाम करतो . त्यावेळी दोरीची किंवा, थराची लेवल मोजण्यासाठी याचा उपयोग होतो .
लेवल टयुब :-
समान लेवल दर्शविताना म्हणजेच लांबच्या अंतरावरील उंची समान करण्यासाठी लेवल ट्यूबचा उपयोग होतो . कोणतेही द्रव्य पदार्थ नेहमी सितिज समांतर राहतो .
वळंबा :- कोणतेही वस्तू वर फेकली असता ती पुथ्वीकडे ९०अंश खेचली जाते .
Practical No:- 7
७] लेंथ मशीन* माहिती :-
लेंथ मशीन हि फार मोठी मशीन आहे व ती खूप जड असावे. ती कुठेही नेता किंवा आणता येत नाही . या मशीनच्या साह्याने लोखंड किंवा लाकूड या दोन वस्तूंना हवा तसा आकार देऊ शकतो . या मशीनची किंमत कमीत -कमी साधारणपणे ७५. /-रु पासून सुरु होते. ह्या मशीनच्या साहायाने आपण खालील प्रकारे आकार देऊ शकतो .
केसिंग :- लाकूड किंवा लोखंडाची लांबी कमी करणे किंवा रुंदी कमी करणे. ह्यासाठी उपयोग होतो .
टर्निंग :- या टूलच्या साहाय्याने आपण लाकूड किंवा लोखंड या दोन वस्तूंची जाडी कमी करू शकतो .
नरलिंग :- ह्या टूलच्या साहाय्याने आपण लाकूड किंवा लोखंड ग्रिप करू
शकतो .
ट्रॅपिंग :- ह्या टूलच्या साहाय्याने आपण लाकूड किंवा लोखंड ह्या दोन वस्तूंना त्यांचा पुढचा भाग निमुळता करू शकतो .
कॉपिंग :- ह्या टूलच्या साहाय्याने आपण लाकूड किंवा लोखंड ह्या दोन वस्तूंना आपण आतून थ्रेड देऊ शकतो .
ह्या सर्व टूलच्या साहाय्याने आपण लाकूड किंवा लोखंड ह्या वस्तुंना चांगले आकार देऊन त्यांची शोभा वाढवू शकतो . व विविध वस्तूंचे पार्ट तसेच विविध वस्तू बनवू शकतो .
Practical No:- 8
8] प्लबिंग करणे
*c.p.v.c म्हणजे गरम पाण्यासाठी वापरला जाणारा पाईप .
* u.p.v.c म्हणजे थंड पाण्यासाठी वापरला जाणारा पाईप .
* प्लंबिंग ला लागणारे साहित्य :-
१] हॅक्सो ५] छन्नी /हातोडी
२] रेन्ज पाना ६] बेकर
३] सोल्युशन ७] ड्रिल मशीन
४] टॅप लोन टेप ८] कटर मशीन
* पाईप जॉइंटचे प्रकार :-
१] एल बो ५] सॉकेट
२] टी जॉईंट ६] युनियन
३] इड कॅप ७] क्पलिंग
४] रेडूसर
* १] स्टिल पाईप पाव = २५%
२] g.i पाईप पाऊन = ७५%
३] कॉपर पाईप
४] c.i पाईप
५] p.v.c पाईप
Practical No:- 9
९] पायाची आखणी करणे
साधने :- लोखंडी रॉड , दोरी , इगल टेप , रंधा , हातोडी , लाईन दोरी ,
स्पिरिट लेवल , लेवल टयुब , थापी .
उद्देश :- पायाची आखणी करून बांधकाम करायला शिकणे .
घर बांधण्यासाठी , कॉलम , पाया , फाउंडेशन ह्या तीन पद्धती असतात .
आम्हाला झाडाला कट्टा तयार करायचा होता . त्यासाठी आम्ही पाया व फाउंडेशन ही पद्धत वापरली .
कृती :- सर्व साहित्य साधने कामाच्या ठिकाणी नेणे . २] पहिला पॉईन्ट
फिक्स करणे . राईट एंगल व टेप ने मापे घेऊन दुसरा पॉईट
घेतला . पॉईन्टच्या बाहेरील बाजू दोन -दोन रॉड लावले . व क्रमा क्रमाने मापे घेऊन बांधकाम चौथ्या थराची व आणि
पाया यांची निशाणी केली . बांधकामाचे चौथा व पायाची अशा
खुणा मारल्या वेगवेगळ्या खुणांचा वापर करावा . प्रत्येक कोण
हा ९०°चा असावा . त्यासाठी आम्ही ८ft रुंदी या मापाचे अंतर
घेऊन पाया खणला . बांधकामाला आम्ही ६:१प्रमाणे माल तयार
केला होता .
निरीक्षण :- पायाची आखणी करताना सर्व कोण ९०°चे असणे .
निष्कर्ष:- घराच्या बांधकामाच्या आधी पायाची आखणी करणे . गरजेचे
असते ते पूर्ण पणे शिकणे .
Practical No:- 10
१०]पत्र्याच्या शिटपासून नरसाळे व बदली बनवणे.उद्देश :- पत्र्याच्या शिटपासून योग्य मापनात पत्राशीट करून व
त्याच्याबरोबर मार्किंग करून पत्राशीट ला कापले व गोल आकारात आणले .
साहित्य /साधने :- पत्रा शीट , पत्रा कटर , हातोडी , पट्टी , पेन्सिल ,
शोल्डींग मशीन .
नरसाळ्याचा उपयोग हा रॉकेल वाटप व तेल ड्रम मध्ये भरण्यासाठी होतो.
आपण कोणतेही द्रव्य पदार्थ भरण्यासाठी नरसाळे वापरले जाते .
नरसाळे बनवताना पहिले १० सेमी ची रेषा मारली व एक सेंटर काढला . ती काढून ८ सेमी रेषा मारली. व त्यामध्ये कमपासाचा जास्त वापर झाला व नरसाळ्याचं वरचा भाग पाहण्यासाठी ८ mm ची वर्तुळासारखी काढले. व तळावर आर्धा गोल काढला .
* पत्र्याच्या शीट पासून बदली बनवले ......
प्रस्तवना :- पत्र्याच्या शीट पासून योग्य मापात पत्रा शीट कट करून त्याला बदलीचा आकारात गोल करून शोल्डरिंग केली अशा प्रकारे बदली बनून झाली
साहित्य व साधने:- पत्रा शीट , पत्रा कटर , हातोडी , कंपास , पट्टी , पेन्सिल , शोल्डींग मशीन .
कृती :- पत्रा शीट घेऊन त्यावर साधारण एक चौकोन काढणे . त्यावर
बदलीच्या क्षमता पाहून त्याला योग्य मापन दिले . ५ cm व्यास
२cm तळाचा व्यास उंची ३cm ठेवली .
= पाया d याचा उपयोग करणे
१] ५ cm व्यास =पाया d =३. १४x ५ =१५. ७cm
२] २cm व्यास = पाया d =३. १४x २ =६. २८cm
यावरून शिटवर मापन केले व शेवट टोकावर मिळण्याचा बिंदूतून वा तळावर आर्ध गोल काढला . २ ] या प्रमाणे खालची १cm पट्टी कापली . व पत्राशीट कापून घेतला . ३] त्याला योग्य बादलीचा आकारात आणला . व शोल्डींग करून त्याला तळ व तळाकडील पट्टी जोडली . पक्क बसण्याठी हेकट लावला .
आशा प्रकारे आम्ही पत्राशीट हलवता योग्य मापनात कट करून बादली बनवली आहे .
Practical No:- 11
११] थ्रिडींग व टॅपिंग करणे.उददेश :- थ्रिडींग व टॅपिंग करणे .
बिट, टॅपडाय , थ्रेड डाय .
१] प्रायमरी टॅप
२] सेकंडरी टॅप
३] टेपर टॅप
टॅपिंग म्हणजे :- अगोदर होल असलेल्या ठिकाणी आतून बोल्ट फिट करण्यासाठी मार्ग तयार करणे . कोणत्याही होलला प्रथम ड्रिलिंग केली . जाते नंतर रिमिंग केल्यानंतर टॅपिंग केली जाते . ड्रिलिंग म्हणजे होल पाडणे रिमिंग म्हणजे होल साफ करणे टॅपिंग . म्हणजे त्या होलच्या आत थ्रेड करणे.
कृती :- 1] [50*50*5]mm ची प्लेट घेतली .
२] त्या स्क्वेअर प्लेटच्या चारही बाजू समान करून घ्या .
३] त्याच्यावरती आलेला गंज व्हाईलने काढून घेतला .
४] ती स्क्वेअर प्लेट ड्रिल मशीनच्या व्हाईसवरती फिक्स केली .
५] त्याच्यावरती प्रथम ड्रिल मारून घेतले .
६] तयार झालेले होल रिमरने साफ करून घेतले .
७] स्ट्रॉक मध्ये प्राईमरी टॅप फिक्स केली .
८] ती स्टील प्लेट बेंच व्हाईसमध्ये फिट्ट केली आणि त्याच्यावरती बरोबर मधोमद माप करून पहिला टेप त्याच्यावरती फिरवला.
९] असे एक -दोन वेळा केले .
१०] सेकंडरी डायस्टोक मध्ये फिट केला व दुसरा टॅप पूर्ण केला .
११] हे करत असताना मध्ये -मध्ये कटींग ऑईलचा वापर केला .
१२] त्यानंतर टॉपर टेपचा वापर केला .
१ ३] टॅप मध्ये दोन प्रकार असतात .
१] ब्रिटिश २] मॅट्रिक
ब्रिटिश टॉपच्या प्लेट खूप लहान असतात .
आणि त्यामध्येच मोठा असाच असतो .
मॅट्रिक टॉपच्या थ्रेड मध्ये स्पेस कमी असतो .
१४] अशाप्रकारे तिन्ही टॅप पूर्ण झाले .
अनुमान / निष्कर्ष :-
वरील प्रक्रियेतील आम्ही थ्रेडिंग आणि टॅपिग करायला शिकलो .
निरीक्षण :-
टॅपिंग करताना खूप काळजी पूर्वक करावी लागते . टॅपिंग करताना आपण प्लेट सरळ लावली पाहिजे . तिरकी लावल्यास टॅपिंग तिरकी होते व आपले सर्व चुकते .
Practical No:- 13
सुतार कामातील हत्यारांची ओळख
No comments:
Post a Comment